Zelfzorg als basis, en niet alleen in je vrije tijd

In een tijd waarin onze agenda’s vaak overvol zijn en de druk vanuit werk en privéleven hoog kan oplopen, vergeten we soms het belangrijkste: goed voor onszelf zorgen. Zelfzorg klinkt eenvoudig, maar blijkt in de praktijk voor veel mensen lastig. Hoe vaak zet je jezelf op de laatste plaats, omdat werk, verplichtingen, of anderen vóórgaan? Het is tijd om dat te veranderen. Zelfzorg is niet alleen een luxe of iets voor in je vrije tijd – het is een noodzaak voor iedereen. Deze blog legt uit wat zelfzorg inhoudt en waarom het zo belangrijk is.

Wat is zelfzorg?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ziet zelfzorg als ‘het vermogen van individuen, gezinnen en gemeenschappen om gezondheid te bevorderen, ziekten te voorkomen, de gezondheid te behouden en met ziekte om te gaan’. Dit kan met of zonder de ondersteuning van een zorg- of hulpverlener.

Zelfzorg is dus veelomvattend: het kan variëren van een gezonde maaltijd bereiden, voldoende slapen en bewegen, tot tijd vrijmaken voor ontspanning, je gezondheid in de gaten houden en professionele hulp inschakelen wanneer nodig.

Zelfzorg gaat dus niet alleen om de ‘extra’s’ zoals een sauna- of wellnessdagje; het gaat juist om dagelijkse keuzes die je welzijn op lange termijn bevorderen. De WHO ziet zelfzorg als een broodnodige aanvulling op het gezondheidszorgsysteem, waarbij je eigen autonomie voorop staat.

Zelfzorg is niet passief afwachten, maar vraagt een actieve rol. Je moet het plannen en doen. Het is ook geen ‘one size fits all’. Het is persoonlijk en moet aansluiten bij jouw specifieke behoeften.

Zelfzorg is veelzijdig en omvat verschillende domeinen, zoals:

• Emotionele of mentale zelfzorg: hier gaat het bijvoorbeeld om plezier hebben, kunnen afschakelen van verantwoordelijkheden, je gevoelens kunnen uiten, trots op jezelf kunnen zijn, zelfcompassie kunnen hebben of kunnen lachen om dingen.

• Lichamelijke zelfzorg: dingen zoals je gezondheid in de gaten houden, medische zorg inschakelen wanneer nodig, maar ook voldoende slapen en rusten, gezond eten, bewegen en een goede hygiëne.

• Sociale zelfzorg: een goede connectie hebben met de mensen om je heen en hier voldoende tijd voor nemen, maar ook hulp kunnen vragen wanneer dat nodig is. Een gevoel van verbondenheid is een belangrijke basisbehoefte van mensen en vormt een buffer tegen de negatieve gevolgen van stress.

• Werkgerelateerde zelfzorg: hierbij kun je denken aan zaken zoals een goede werk-privébalans creëren, jezelf blijven ontwikkelen, zorgen voor een comfortabele werkomgeving of kunnen stoppen met onnodige taken die in je werk geslopen zijn.

• Spirituele of zingeving zelfzorg: zoals tijd nemen voor reflectie, buiten in de natuur zijn, vrijwilligerswerk en leven volgens voor jou belangrijke waarden.

Er zijn nog veel meer dingen die je onder de domeinen van zelfzorg kunt scharen. Dit is een indeling, maar ook andere indelingen in domeinen zijn mogelijk. Als je bekend bent met de pijlers van Positieve gezondheid, zie je dat zelfzorg ook hierbij nauw aansluit.

Waarom is zelfzorg belangrijk?

Zelfzorg is goud waard. Voor jezelf, maar ook voor je omgeving.

Zo vermindert goede zelfzorg stressgevoelens. Chronische stress is slecht voor de gezondheid en is een risicofactor voor fysieke en mentale problemen, zoals hartziekten, burn-out en depressie. Zelfzorgstrategieën zoals regelmatig pauze nemen, grenzen herkennen en aangeven, en activiteiten om weer op te laden helpen bij het voorkomen van burn-out.

Zelfzorg kan daarnaast je veerkracht verbeteren. Veerkracht gaat over het vermogen om flexibel met tegenslagen en uitdagingen om te gaan en je kunnen aanpassen aan veranderde omstandigheden. Als je lekker in je vel zit, heb je meer ruimte om terug te veren bij moeilijke dingen die op je pad komen.

Goede zelfzorg heeft ook te maken met gezonde leefstijlgewoontes. Bewegen, gezonde voeding en voldoende slaap bijvoorbeeld. Dit heeft positieve effecten op de mentale, maar ook de lichamelijke gezondheid. Een gezondere leefstijl leidt tot een lager risico op chronische ziekten zoals diabetes of hart- en vaatziekten. En als je een chronische ziekte hebt, kun je daar vaak door een aanpassing in je leefstijlgewoontes beter mee omgaan.

Door aandacht te besteden aan zelfzorg, ben je autonomer en heb je meer het gevoel ‘in control’ te zijn. Daarnaast werkt het zo dat zelfzorg niet alleen goed is voor jou, maar dat het je ook beter maakt in het zorgen voor anderen om je heen en in je werk. Wanneer je uitgerust en mentaal fit bent, functioneer je beter en ben je productiever. Het is dus ook helemaal niet egoïstisch om tijd en aandacht aan zelfzorg te besteden.

Ondanks de voordelen is het toch lastig

Hoewel de voordelen duidelijk zijn, blijft het voor veel mensen een uitdaging om zelfzorg in te bouwen in het dagelijks leven. Een veelgehoorde reden is tijdgebrek, maar vaak spelen ook schuldgevoel, te weinig focussen of prioriteiten stellen of niet goed ‘nee’ kunnen zeggen een rol.

Begin vandaag nog en neem een moment om op jouw zelfzorg te reflecteren. Wat is een eerste, kleine stap die jij kunt zetten om beter voor jezelf te zorgen? Waar word je blij van?

Je bent van harte welkom om mee te doen met ons ZelfzorgLab. Een trainingsdag op een mooie locatie in de natuur. We helpen je om even stil te staan bij jouw zelfzorg en een verbeterslag te maken. Zodat je daarna weer op volle kracht vooruit kunt gaan. Niet te zwaar, met anderen die hetzelfde willen en positief ingestoken.

Het programma is bij uitstek geschikt voor jou als:

• je zin hebt in een dag voor jezelf, weg van de dagelijkse drukte;
• je nieuwsgierig bent naar positieve gezondheid, leefstijl, vitaliteit en veerkracht;
• je praktisch toepasbare tools en technieken zoekt om energieke gewoontes te ontwikkelen en deze ook in je dagelijkse leven en werk te integreren;
• je je eigen welzijn wilt versterken en het leuk vindt om tegelijkertijd inzichten en vaardigheden op te doen om in je werk te gebruiken;
• je belang hecht aan preventieve zelfzorg en veerkracht.

Gun jezelf deze dag en meld je nu aan!

Bronnen

Maresca G, Corallo F, Catanese G, Formica C, Lo Buono V. Coping Strategies of Healthcare Professionals with Burnout Syndrome: A Systematic Review. Medicina (Kaunas). 2022 Feb 21;58(2):327.

Positivepsychology.com, Self-care check-up.

Steenhuis I. Ik ga het gewoon (niet) doen. Waarom leefstijl- en gedragsverandering moeilijk is en hoe het wél kan. 2024. Naarden, Lanseloet Uitgeverij.

Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). (2024). Implementation of self-care interventions for health and well-being: Guidance for health systems. Wereldgezondheidsorganisatie.